Cây dâu tằm vốn được gắn liền với những hình ảnh về nghề dệt lụa bởi lá dâu là thức ăn chính cho con tằm. Trên thực tế, dâu tằm không chỉ là một loại thảo dược tự nhiên, mà còn có thể tận dụng được từng bộ phận của cây vào đời sống. Chúng ta cùng tìm hiểu kỹ hơn về loài cây này để biết những điều bất ngờ trước nay bạn chưa từng nghĩ đến nhé.
Tìm hiểu chung về cây dâu tằm
Nguồn gốc
Cây dâu tằm (tên khoa học là Morus) có nguồn gốc xa xưa từ Trung Quốc cổ đại. Loại thực vật này được thuần hóa từ rất sớm và trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của người dân bản địa vốn sống bằng nghề dệt vải, buôn lụa. Trải qua hàng nghìn năm, cây dâu tằm đã vượt ra khỏi biên giới Trung Quốc tới các nước châu Á khác, nhờ vào những con thuyền buôn bán trên Con đường tơ lụa.
Cây dâu tằm ưa ánh sáng và những nơi có độ ẩm cao. Vì vậy, cây sinh trưởng tốt ở các vùng ven sông, các vùng ôn đới khí hậu ấm áp. Tại Việt Nam, các tỉnh đồng bằng sông Hồng và và rải rác một số tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, người dân trồng rất nhiều dâu tằm phục vụ cho việc nuôi tằm lấy kén.
Đặc điểm hình thái
Dâu tằm là cây thân gỗ. Cần phân biệt rõ dâu tằm với một số loại dâu đen và dâu đỏ khác. Thân cây dâu tằm chỉ cao khoảng 2-3m trong khi các cây dâu khác (giống từ Âu Mỹ) có thể cao lên đến hơn 5m.
Lá dâu tằm hình bầu dục, mọc so le, mép lá có răng cưa to. Hoa đơn tính, hoa đực hay hoa cái đều mọc đơn lẻ từng bông. Quả dâu tằm mọng nước, khi chín có thể chuyển đỏ đậm hoặc tím đen, vị chua ngọt hấp dẫn. Mùa thu hoạch trái dâu tằm thường vào khoảng từ tháng 5 cho tới tháng 7.
Cây dâu tằm: Tác dụng sức khỏe từ mọi bộ phận
Nhiều người rất thích hương vị của trái dâu tằm, thường dùng để chế biến các món tráng miệng, đồ uống ngon lành. Nhưng trên cả vậy, chúng ta có thể dùng được tất cả các bộ phận của cây dâu tằm để chăm sóc sức khỏe.
Lá cây dâu tằm
Thành phần của lá dâu tằm gồm có protein, carbohydrate, flavonoid, rất nhiều vitamin và một phần nhỏ tinh dầu. Theo y học cổ truyền, lá dâu tằm có vị đắng, hậu ngọt, tính hàn. Trong y văn cổ, bạn sẽ tìm thấy nguyên liệu này với tên là tang diệp. Tang diệp có tác dụng trừ gió, giải nhiệt, bổ máu, hỗ trợ làm sáng mắt.
Rễ cây dâu tằm
Rễ cây dâu rất dồi dào flavonoid, tập trung nhiều nhất ở lớp vỏ. Ngoài ra, nó còn chứa một số acid hữu cơ, tanin, pectin.
Ngược lại với lá dâu, rễ dâu có vị ngọt xen chút đắng nhẹ. Đông y gọi rễ dâu là tang bạch bì, tính mát, đi vào kinh phế. Vì vậy, người suyễn, ho, đờm, sưng đau, viêm họng thường được kê thuốc từ tang bạch bì.
Cành cây dâu tằm
Cành dâu cũng chứa lượng lớn flavonoid như rễ dâu, tuy nhiên chúng là 2 nhóm flavonoid khác nhau. Bên cạnh đó, cành cây dâu tằm sẽ có thêm một số hợp chất hữu cơ khác như tetra hydroxy benzophenone, maclaurin.
Cành dâu tằm được gọi là tang chi theo đông y. Tang chi vị nhạt hơi đắng, tính bình. Cành dâu thường có mặt trong các bài thuốc trị đau nhức xương khớp, giảm đau, giảm sưng viêm, hạ nhiệt cơ thể, đặc biệt là trẻ em hoặc người lớn cảm sốt.
Quả dâu tằm
Quả dâu tằm, trong Đông y được gọi là tang thầm, được yêu thích vì hương vị ngọt dịu, tươi mát, giàu giá trị dinh dưỡng. Đây là thức quả dồi dào vitamin C, K, sắt, canxi, và chất xơ, cùng với đó là hàng loạt các hợp chất chống oxy hóa mạnh mẽ như resveratrol nổi tiếng trong dưỡng da.
Theo y văn, quả dâu tằm hay tang thầm, thường được sử dụng để hoạt huyết, bổ gan thận, thanh nhiệt, nâng cao sức khỏe tổng thể và hỗ trợ điều trị các vấn đề về mắt, tăng cường hệ miễn dịch, cải thiện tiêu hóa, và giảm mệt mỏi.
Trong cuộc sống hàng ngày, quả dâu tằm rất quen thuộc khi không chỉ được ăn tươi mà còn được sử dụng trong việc chế biến nhiều món ăn, thức uống như bánh, mứt, siro, thậm chí cả trà.
Tổ bọ ngựa trên cây dâu tằm
Bọ ngựa thường làm tổ trên cây dâu. Các tổ bọ ngựa bao trứng được cho rằng có tác dụng sức khỏe rất tốt như điều trị đổ mồ hôi trộm, tiểu đêm, các vấn đề sinh lý nam. Đặc biệt, theo dân gian, dùng tổ bọ ngựa ở cây dâu tằm chữa được đái dầm ở trẻ nhỏ.
Tháng 10 cho đến tháng 1 âm lịch là thời điểm các tổ bọ ngựa có trứng, có thể thu hoạch để lấy trứng nướng chín, tán bột và sử dụng.
Tầm gửi trên cây dâu tằm
Là cây thân gỗ nên dâu tằm thường có tầm gửi mọc trên thân. Khi nhổ khỏi cây chủ, đừng vội bỏ đi mà hãy giữ lại vì nó vẫn có những giá trị dược tính nhất định. Nếu tra trong y văn, cây này vị đắng, tính bình, được dân gian sử dụng chữa đại tiện ra máu vô cùng lành tính và hiệu quả.
Con tằm ăn lá dâu
Vốn là một loại ấu trùng xén tóc, chiều dài khoảng 3-5cm, màu trắng sữa, thân mềm. Loại sâu này có thể xào khô lên để ăn, vị mặn và béo nhẹ. Đây không chỉ là một món ăn ngon mà còn là một bài thuốc hỗ trợ điều trị cầm máu, giảm ho, tiêu độc hiệu quả. Tuy vậy, đối với một số người thì món ăn được chế biến từ con tằm lại là món ăn hơi “kinh dị”.
11 bài thuốc từ cây dâu tằm
Dưới đây là 10 bài thuốc dân gian từ cây dâu tằm mà bạn dễ dàng áp dụng tại nhà. Hãy lưu lại công thức, cách làm để ứng dụng hàng ngày nhé.
Trị ho
- Thành phần: Quả dâu tằm tươi – 20g, Hoa cúc – 10g, Lá bạc hà – 5g, Cam thảo – 5g, Quất hồng bì – 10g, khoảng 1 lít nước
- Hướng dẫn: Rửa sạch tất cả các nguyên liệu rồi đặt tất cả vào trong một nồi. Đổ vào nồi khoảng 1 lít nước đun sôi. Sau khi sôi, giảm lửa và để nhỏ lửa khoảng 40-50 phút cho đến khi lượng nước còn lại khoảng một nửa. Cuối cùng, lọc bỏ bã, chỉ giữ lại nước thuốc.
- Sử dụng: Chia lượng nước thuốc vừa đun được thành 2-3 lần uống trong ngày, uống ấm.Có thể thêm một chút đường phèn hoặc mật ong để điều vị cho dễ uống hơn nếu cần.
Trị mất ngủ
- Thành phần: Rễ cây dâu tằm – 15g, Tâm sen – 10g, Long nhãn – 10g, Thục địa – 15g, Mạch môn – 10g, 1 lít nước lọc.
- Hướng dẫn: Rửa sạch các nguyên liệu, để ráo. Đối với rễ dâu tằm và các vị thuốc khác, nếu có thể, ngâm trong nước ấm khoảng 15 phút để loại bỏ bụi và tạp chất, cũng như giúp nguyên liệu mềm ra. Đưa tất cả nguyên liệu đã sơ chế vào nồi, đổ ngập 1 lít nước và đun lên. Khi nước sôi, giảm lửa và đun liu riu khoảng 45 phút cho đến khi lượng nước giảm còn khoảng một nửa.
- Sử dụng: Chia 3 lượng nước thuốc vừa nấu được và uống ấm trước khi đi ngủ khoảng 30 phút, liên tục trong ít nhất 3 ngày. Nếu bạn không thích vị đắng, hãy thêm long nhãn khi nấu hoặc thêm một thìa nhỏ mật ong mỗi lần uống.
Chữa viêm khớp chân tay
- Thành phần: Lá dâu tằm – 20g, Dây Quế Chi – 15g, Rễ Hoàng bá – 10g, Độc hoạt – 15g, Cam thảo – 5g, 1.2 lít nước
- Hướng dẫn: Chuẩn bị các nguyên liệu sạch sẽ. Riêng với lá dâu tằm, ngâm trong nước muối ấm khoảng 15 phút sau đó để ráo hoàn toàn. Nấu toàn bộ các loại thảo dược với 1.2l nước, có thể gia giảm thêm sao cho nước sâm sấp mặt nguyên liệu. Sau khi nước sôi bùng, giảm lửa và đun nhỏ lửa khoảng 45-60 phút cho đến khi nước cạn còn một nửa.
- Sử dụng: Uống ấm 3 lần/ngày, trước các bữa ăn. Uống tối đa trong khoảng 7 ngày sẽ giảm đau và viêm, cải thiện sự linh hoạt của khớp.
Chữa phong thấp
- Thành phần: Quả dâu tằm – 30g, Cỏ lúa mạch – 20g, Rễ cỏ xước – 15g, Rễ Quế chi – 15g, Vỏ Nam đỗ trọng phơi khô – 15g, 1.5 lít nước
- Hướng dẫn: Sơ chế sạch các nguyên liệu. Cần nhẹ nhàng khi sơ chế quả dâu tằm để đảm bảo sạch bụi bẩn nhưng không làm dập nát quả. Khi rửa, nhặt bỏ các quả thối, hỏng để tránh ảnh hưởng đến chất lượng của nước thuốc cuối cùng.
Xếp lần lượt các nguyên liệu vào trong một nồi lớn, quả cây dâu tằm ở trên cùng. Từ từ đổ 1.5 lít nước mát vào nồi và đun sôi. Đun liu riu cho đến khi lượng nước chỉ còn lại ⅓.
- Sử dụng: Chia nước làm 2 lần trong ngày, uống trưa và tối trước bữa ăn. Nhờ có trái dâu tằm mà vị thuốc sẽ có vị chua ngọt nhẹ dễ uống. Người phong thấp uống trong 7-10 ngày sẽ thấy triệu chứng giảm nhẹ đáng kể (không thay thế toàn bộ thuốc điều trị)
Chữa thiếu máu
- Thành phần: Quả dâu tằm khô – 100g, Đương quy – 50g, Thục địa hoàng – 50g, Ngũ vị tử – 25g, Mật ong rừng khoảng từ 1 thìa hoặc gia giảm tùy khẩu vị.
- Hướng dẫn: Rửa sạch tất cả các thảo dược, để khô. Quả dâu tằm khô ngâm nước ấm 30 phút cho mềm. Sau đó, đem nguyên liệu đã chuẩn bị, trừ mật ong, rim cùng 1 lít nước trên lửa nhỏ cho đến khi lượng nước cạn còn khoảng ¼, hoặc bạn thấy nước có độ sệt vừa phải. Lưu ý, quá trình đun không để nước sôi bùng sẽ ảnh hưởng đến chất lượng cao. Lọc bỏ bã, chỉ lấy phần nước sệt.
Tiếp tục cho phần nước cao vào nồi nhỏ và đun nhỏ lửa, thỉnh thoảng khuấy đều để không bị khét đáy. Khi hỗn hợp sệt hơn nữa, thêm mật ong vào và đun thêm khoảng 15-20 phút. Cuối cùng, chúng ta sẽ thu được một hỗn hợp hoàn toàn hòa quyện và có độ đặc mong muốn.
- Sử dụng: Để cao dâu tằm nguội hoàn toàn trước khi chuyển vào lọ kín và bảo quản trong tủ lạnh. Mỗi ngày, lấy một lượng nhỏ cao dâu tằm (khoảng một thìa cà phê) hòa vào nước ấm và uống vào buổi sáng. Bài thuốc này có tác dụng ích huyết, rất tốt cho người làm việc căng thẳng, suy giảm thể chất, mệt mỏi do thiếu máu. Không sử dụng cho bà bầu và phụ nữ mang thai.
Thông tiểu
- Thành phần: Lá dâu tằm khô – 100g, Bí đao – 50g, Hạt mã đề – 50g, Rễ cỏ tranh – 50g, Cam thảo – 25g, Mật ong nguyên chất.
- Hướng dẫn: Các loại nguyên liệu sao khô hoàn toàn. Với bí đao, cần sấy héo trước khi sao để tiết kiệm thời gian. Đem các nguyên liệu này nghiền nhỏ thành dạng bột mịn.
Thêm mật ong vào hỗn hợp bột, thêm từ từ mỗi lần 1 thìa, cho đến khi hỗn hợp đủ độ dẻo để có thể nặn được. Nặn thành các viên hoàn nhỏ kích thước khoảng bằng 1 đốt ngón tay.
- Sử dụng: Mỗi ngày sử dụng 2-3 viên vào buổi sáng, sau ăn sẽ giúp giảm thiểu các tình trạng bí tiểu hoặc tiểu buốt. Các viên hoàn chưa sử dụng, cất vào lọ kín và bảo quản ở nơi khô ráo, mát mẻ.
Bài thuốc an thai
Dâu tằm chứa nhiều các vitamin, sắt và thành phần flavonoid giúp kháng viêm, an thần rất tốt cho bà bầu. Chỉ cần uống nước ép dâu tằm đã có thể cung cấp nhiều dinh dưỡng cần thiết trong thai kỳ.
Tuy nhiên, nếu bạn muốn đẩy mạnh công dụng, có thể áp dụng bài thuốc đơn giản theo y học Trung Hoa, với sự kết hợp thêm cây tầm gửi dâu tằm:
- Thành phần: Quả dâu tằm khô – 20g, Tầm gửi trên cây dâu tằm – 30g, Lá dâu tằm khô -15g, Hạt sen – 20g, Long nhãn – 10g, Gừng tươi – 3 lát
- Hướng dẫn: Quả dâu tằm và lá dâu tằm khô đem ngâm trong nước ấm trong khoảng 15 phút trước khi sử dụng để loại bỏ bụi và tạp chất. Hạt sen tươi sơ chế bỏ sạch tâm sen. Nếu dùng hạt sen khô, cũng cần ngâm trong nước ấm khoảng 30 phút cho mềm.
Cho các nguyên liệu vào nồi lớn, sau đó thêm vào khoảng 1 lít nước. Đun sôi hỗn hợp trên lửa vừa, sau đó giảm lửa và để lửa nhỏ liu riu khoảng 30-40 phút cho đến khi lượng nước còn một nửa.
- Sử dụng: Uống mỗi ngày 2-3 lần lúc còn ấm, trong khoảng 1 tuần sẽ giúp ổn định thai khí, nhất là những thai phụ gặp tình trạng đau bụng và ra máu nhẹ.
Chữa cảm mạo
- Thành phần: Lá dâu tằm – 15g, Lá bạc hà tươi – 10g, Hoa cúc vàng – 10g, Lá hẹ – 10g, Cam thảo – 5g, Gừng tươi – 3 lát
- Hướng dẫn: Tất cả các nguyên liệu sấy khô ngoại trừ gừng. Mỗi ngày sắc một thang như trên, chia nước thuốc làm 3 phần. Trong khi sắc, nhớ canh lửa nhỏ để không bùng nhiệt, mất dược lực của thuốc.
- Sử dụng: Đây là bài thuốc kết hợp các vị thuốc có tính mát, giải cảm và kích thích hệ miễn dịch, giúp giải cảm mạo rất hiệu quả. Bạn hãy uống mỗi ngày 3 lần, uống còn ấm ngay sau khi ăn. Chỉ qua một ngày sẽ thấy cơ thể nhẹ nhàng, giảm nhẹ các dấu hiệu đau người, lạnh run, nóng sốt.
Chữa viêm phế quản
- Thành phần: Quả dâu tằm khô – 30g, Lá ô liu khô – 20g, Quả hồng khô – 20g, Cam thảo – 10g
- Hướng dẫn: Hãy chọn từ đầu các nguyên liệu ở dạng khô để không mất nhiều thời gian chế biến. Nếu dùng nguyên liệu tươi, hãy sấy rút nước sau đó sao khô giòn. Cuối cùng, dùng máy xay cafe hoặc máy xay sinh tố để nghiền thành dạng bột mịn.
Đựng bột thảo dược trong hũ thủy tinh kỹ, bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát và có thể sử dụng được trong khoảng 3 tháng.
- Sử dụng: Lấy khoảng 1-2 thìa cà phê bột thảo dược, hòa với nước ấm hoặc thêm vào trà, uống hai lần mỗi ngày. Sau khoảng 1-2 ngày sẽ cảm thấy dịu đường hô hấp và giảm viêm rõ rệt.
Chữa đau lưng
- Thành phần: Tổ bọ ngựa trên cây dâu tằm – 20g, ba kích – 20g, đỗ trọng – 15g, thiết bì thạch hộc – 15g, Mật ong rừng
- Hướng dẫn: Tất cả nguyên liệu cắt nhỏ, đem sấy hoặc sao khô, sau đó nghiền thành dạng bột. Thêm từng thìa nhỏ mật ong trộn cùng bột thảo dược đến khi dẻo mịn. Nặn thành các viên nhỏ, mỗi viên khoảng 6g.
- Sử dụng: Mỗi ngày bạn uống 2 lần, mỗi lần 1 viên và dùng với rượu thuốc hâm nóng. Khoảng 7 – 10 ngày sẽ cảm thấy thắt lưng bớt đau, di chuyển nhẹ nhàng hơn.
Chữa rụng tóc
Tự làm tinh dầu thảo dược trị rụng tóc từ cây dâu tằm không khó, chi tiết như sau:
- Thành phần: Lá dâu tằm khô – 50g, Dầu hướng dương – 100ml, vài giọt tinh dầu Lavender
- Hướng dẫn: Lá dâu tằm sao khô giòn, tán thành dạng bột mịn. Trộn phần bột lá dâu này với dầu hướng dương cho đều. Cuối cùng, thêm vài giọt tinh dầu lavender vào hỗn hợp và khuấy đều.
Đựng hỗn hợp trong lọ thủy tinh sạch và kín để sử dụng dần.
- Sử dụng: Thoa tinh dầu thảo dược lên da đầu và tóc, nhẹ nhàng massage trong khoảng 5-10 phút để tăng cường tuần hoàn máu. Để yên tinh dầu trên tóc khoảng 30 phút hoặc qua đêm, sau đó gội sạch với dầu gội. Áp dụng 2-3 lần mỗi tuần để đạt hiệu quả tốt nhất.
Qua bài viết trên, hy vọng bạn đã hiểu thật kỹ càng về cây dâu tằm, đặc biệt là cách ứng dụng để chăm sóc sức khỏe bản thân và gia đình. Bạn yêu thích các sản phẩm từ thiên nhiên? Bạn muốn ứng dụng thảo dược vào lối sống lành thân thiện với môi trường? Theo dõi trang để cập nhật thêm nhiều kiến thức bổ ích hơn nữa nhé.